Jezyk programowania PHP

Czym jest PHP?

PHP to skryptowy język programowania służący głównie do tworzenia stron internetowych. PHP jest rozprowadzany na otwartej licencji i każdy może pobrać za darmo jego kopię, zainstalować i używać bez żadnych ograniczeń zarówno do celów prywatnych jak i komercyjnych. Język jest prosty w nauce i umożliwia tworzenie profesjonalnych dynamicznych stron internetowych.

 

Prezentacja o PHP:

 

www.youtube.com/watch?v=ZMtMOBIWdkE

 

 

 

Jak PHP współpracuje ze stroną WWW?

PHP jest językiem server-side, tj. pracuje po stronie serwera WWW. Przeciwieństwem są języki client-side pracujące po stronie przeglądarki użytkownika (np. JavaScript). Aby wykorzystywać go na własnej stronie, musisz upewnić się, że twój serwer obsługuje PHP. Zanim przejdziemy dalej, należy zrozumieć zasadę, na jakiej PHP generuje dynamiczne strony WWW.

Kiedy wpisujemy adres w przeglądarce internetowej, żądanie wyświetlenia strony kierowane jest do serwera HTTP zwanego także serwerem WWW. Jeśli stwierdzi na podstawie rozszerzenia pliku, że dany dokument zawiera kod PHP, serwer kieruje do jego interpretera żądanie przetworzenia podanego pliku. Interpreter wyszukuje w jego treści tzw. wstawki PHP wplecione w statyczny kod HTML i zastępuje je wynikiem ich wykonywania. Utworzony kod HTML jest zwracany serwerowi, a ten wysyła go z powrotem do internauty. PHP używany jest do dynamicznego (zależnego od różnych warunków) generowania kodu HTML - zawartości strony. Do przeglądarki dociera kod HTML a nie PHP. Jeśli mamy plik PHP o następującej treści:

To internauta zobaczy jedynie dokument o takiej treści:

Cały PHP zniknie, a na jego miejscu pojawi się utworzony przez niego kod HTML.

Dzięki pracy po stronie serwera, PHP idealnie nadaje się do tworzenia złożonych aplikacji zarządzających dużymi ilościami danych: forami dyskusyjnymi, systemami zarządzania treścią, sklepami internetowymi. Generują one odpowiedni kod HTML dla przeglądarek internautów, a w momencie, kiedy oni go przeglądają, PHP już zakończył nad nim swą pracę. Jest to bardzo istotne, ponieważ wszelkie dalsze reakcje na poczynania użytkownika należy albo pozostawić przeglądarce, albo obsłużyć je za pomocą języka JavaScript.

 

Historia projektu:

Pierwsza wersja PHP, rozpowszechniana pod nazwą PHP/FI (Personal Home Page/Forms Interpreter), została stworzona przez Rasmusa Lerdorfa w roku 1994 jako zestaw skryptów Perla służący do monitorowania internautów odwiedzających jego witrynę. Gdy ruch stał się zbyt duży, przepisał je w języku C, dodając przy tym nowe opcje. Niedługo później ludzie zaczęli prosić go o możliwość użycia tych narzędzi na swoich stronach, zatem 8 czerwca 1995 roku autor udostępnił publicznie kod źródłowy (PHP Tools 1.0). Już kilka miesięcy później projekt przekształcił się w zalążek znanego obecnie języka programowania, gdy został połączony z innym narzędziem Rasmusa Lerdorfa - Form Interpreter, które dało drugi człon nazwy. W 1997 roku pojawiło się PHP/FI 2.0, posiadające wtedy kilka tysięcy aktywnych użytkowników na całym świecie oraz obsługujące 50 tys. domen. Co ciekawe, wersja ta spędziła większość "życia" na beta testach. Oficjalne wydanie było tylko jedno i ukazało się w listopadzie 1997 roku.

W 1997 roku projektem zainteresowali się dwaj izraelscy programiści: Zeev Suraski i Andi Gutmans. Odkryli oni, że PHP/FI ma zbyt małe możliwości na potrzeby aplikacji eCommerce, którą tworzyli na uniwersytecie. Zdecydowali wtedy, że przepiszą kod PHP całkowicie od nowa, korzystając z pomocy już istniejącej społeczności PHP. W czerwcu 1998 roku ogłosili PHP 3.0 jako następcę PHP/FI, którego dalszy rozwój został wtedy zatrzymany. Był to wielki krok naprzód. PHP 3.0 posiadało całkowicie nową architekturę, która znacznie zwiększała wydajność. Pojawiły się w niej zalążki programowania obiektowego, ale najważniejszą cechą aplikacji była jej modułowość. Użytkownicy mogli rozszerzać teraz funkcjonalność języka poprzez dodawanie nowych modułów.

Krótko po wydaniu PHP 3, w zimie 1998 Zeev Suraski oraz Andi Gutmans jeszcze raz zabrali się za przepisywanie kodu źródłowego PHP, korzystając z doświadczeń nabytych przy pracach nad poprzednią wersją. Za główne cele obrali poprawienie modułowości oraz wydajności złożonych aplikacji. Choć dotychczasowa wersja potrafiła sobie z nimi poradzić, nie była jednak stworzona do tego celu i przegrywała przez to z innymi rozwiązaniami.

W połowie roku 1999 ukazał się oficjalnie Zend Engine, nowy silnik języka skryptowego, wokół którego niedługo później zaczęto budować PHP 4. Jego nazwa to kompromisowe połączenie imion twórców projektu. Nowa, oparta o niego wersja PHP, ukazała się w maju 2000 roku. Tak jak poprzednio, był to potężny krok naprzód. Programiści mieli do dyspozycji teraz wiele nowych narzędzi, konstrukcji językowych oraz bezpieczniejszy system wejścia/wyjścia. Od strony administracyjnej pojawiło się oficjalne wsparcie dla wielu nowych serwerów. Przez cztery lata od chwili wydania ukazały się trzy kolejne edycje tej wersji oznaczone numerami: 4.1, 4.2 oraz 4.3. W każdej z nich odczuwalne było zwiększenie bezpieczeństwa, szybkości działania oraz możliwości. W 2004 roku obsługiwały one łącznie 20% wszystkich domen sieciowych.

W 2002 roku Zeev Suraski oraz Andi Gutmans ponownie rozpoczęli znaczącą modernizację silnika PHP mającą na celu dodanie do tego języka modelu obiektowego z prawdziwego zdarzenia. W lutym 2003 ukazała się pierwsza wersja alpha nowej wersji PHP oznaczonej numerem 5.0.0. Stabilna wersja ukazała się prawie półtora roku później, w lipcu 2004 roku. Nowości sprawiły, że PHP może konkurować teraz z innymi rozwiązaniami server-side, jak równy z równym. Pojawił się całkowicie nowy model programowania obiektowego, przez co niestety została utracona część kompatybilności z poprzednimi wersjami PHP w niektórych skryptach. Jest to spowodowane zmianą sposobu reprezentacji obiektów. Przebudowano także wiele modułów, w tym do obsługi XML'a i komunikacji z bazą danych, czyniąc je bardziej przyjaznymi dla programistów.

W połowie roku 2005 zaczęły pojawiać się oficjalne sygnały, że rozpoczęto wstępne prace nad PHP 6. Obecnie publicznie dostępne są codzienne snapshoty rozwojowego repozytorium kodu źródłowego, które można ściągnąć i przetestować. Głównym celem jest dalsze dążenie do ujednolicenia projektu, wprowadzenia dalszych możliwości wymaganych przez złożone projekty (m.in. pełne wsparcie unicode czy system cache'owania kodu). Usuwane są też kolejne archaiczne rozwiązania pochodzące jeszcze z czasów PHP/FI oraz PHP3, co w przypadku najstarszych skryptów ponownie spowoduje problemy z kompatybilnością.

 

Pierwszy skrypt w PHP:

Skrypty PHP możemy mieszać ze zwykłym kodem HTML. Kod naszych algorytmów zamykany jest wewnątrz specjalnych wstawek wyłapywanych przez interpreter oraz zmienianych później na wygenerowany tam kod. Tak też zrobimy w naszym pierwszym skrypcie, który tradycyjnie wyświetli na ekranie przeglądarki napis "Witaj Świecie!".

W powyższym przykładzie widzimy skrypt PHP osadzony za pomocą znaczników:

W zwyczajnym kodzie HTML, który w następnych przykładach będziemy już pomijać, aby nie marnować miejsca. Wewnątrz mamy jedną linijkę:

Nakazuje ona wyświetlenie tekstu "Witaj Świecie!" w przeglądarce. Tekst do wyświetlenia ograniczyliśmy apostrofami. Średnik na końcu informuje o zakończeniu komendy. Możemy rozbić to na kilka linijek, ale dla PHP nie będzie to miało większego znaczenia - końcem komendy jest właśnie średnik.

Przejście do nowej linii poza apostrofami jest jednym z tzw. białych znaków ignorowanych przez interpreter. Innymi są spacja oraz tabulacja. Między tekstem, a komendą echo możemy wstawić niezliczoną liczbę tabulatorów i zejść do nowej linii, ale nie zmieni to w żaden sposób tego, jak PHP wykona nasz skrypt, gdyż znaki te zostaną zignorowane.

W skrypcie możemy umieścić więcej wyrażeń, oczywiście odseparowanych średnikami:

Zauważ, że choć w skrypcie mamy trzy komendy wyświetlenia trzech tekstów, przeglądarka wyświetli je nam w jednej linijce. To dlatego, że przecież PHP nie wysłał żadnego znacznika HTML nakazującego ładne połamanie wyniku - obejrzyj sobie źródło strony w przeglądarce i przekonaj się o tym. Oto poprawiona wersja skryptu:

 

 Podstawy składni PHP:

PHP, jak każdy inny język programowania, operuje na danych. Niektóre z nich są zapisane na sztywno w skrypcie. Niemniej każda rzecz, która reprezentuje jakąkolwiek informację, zwana jest wyrażeniem. Oto prosty przykład:

 

To jest wyrażenie liczbowe reprezentujące liczbę całkowitą.

Powyżej mamy dwa wyrażenia reprezentujące tekst. Pomiędzy nimi istnieje istotna różnica (dla PHP). Apostrofy, czyli "pojedyncze" cudzysłowy służą do ograniczania tekstu, w którym interpreter PHP nie będzie szukał wywołań innych zmiennych. W przypadku cudzysłowów interpreter będzie szukam wywołań zmiennych. Jeżeli w tekście ograniczonym apostrofem lub cudzysłowem chcemy wstawić odpowiednio apostrof lub cudzysłów to musimy go oznaczyć odwróconym ukośnikiem by PHP nie uznało go za koniec tekstu:

Cudzysłów posiada kilka dodatkowych kodów formatujących:

• - tak robimy zejście do nowej linijki w systemach Linux
• - tak w systemach Mac
• - a tak w systemach operacyjnych Windows
• - wstawia tabulator

Wyrażenia można łączyć ze sobą za pomocą kropki. Wykorzystuje się to dość często w łączeniu zmiennych, funkcji i innych wyrażeń. Przykład znajdziemy poniżej.

 

Funkcje:

Informatyka wiele zawdzięcza matematyce. W programowaniu występuje wiele pojęć zaczerpniętych bezpośrednio od królowej nauk. Jednym z nich jest funkcja, do której możemy wprowadzać parametry, a w zamian otrzymujemy jakiś wynik. Poniższy skrypt będzie pierwszym "naprawdę" dynamicznym, jaki stworzymy. Skorzystamy w nim z dwóch funkcji, aby wyświetlić aktualny czas:

Jak widać, składnia funkcji jest następująca: nazwaFunkcji(parametry). Jeśli funkcja nie posiada parametrów, nawiasy są puste. Jeżeli jest ich więcej, niż jeden, oddzielamy je od siebie przecinkiem. Zaś sam parametr jest niczym innym, jak wyrażeniem. Jest nim także funkcja, dlatego możemy ją wpleść w nasz tekst za pomocą operatora kropki.

 

Zmienne:

Innym pojęciem matematycznym jest zmienna reprezentująca informację nieznaną w trakcie pisania skryptu. Jest to taki pojemnik, do którego możemy w trakcie wykonywania skryptu wstawiać wszelkie informacje, zapamiętując je w ten sposób. Bez zmiennych nie można mówić o jakimkolwiek przetwarzaniu danych, ponieważ komputer musi mieć jakąś możliwość umieszczania gdzieś wyników obliczeń oraz przechowywania niezbędnych programom danych.

Każda zmienna posiada własną, unikalną nazwę, która jednoznacznie ją identyfikuje. Język PHP wymaga, aby zaczynała się ona od znaku dolara, a następnie od litery lub podkreślenia. Dalsze znaki mogą być także cyframi. Można stosować duże litery, ale dla interpretera ma to istotne znaczenie. $zmienna i $Zmienna to dwie różne zmienne. Przykłady prawidłowych nazw zmiennych:

Aby przypisać wartość do zmiennej, należy ułożyć wyrażenie z operatorem =. Po lewej stronie umieszczamy naszą zmienną, a po prawej inne wyrażenie określające wstawianą wartość. Oto, jak wygląda to w praktyce:

W powyższym przykładzie stworzyliśmy zmienną $czas, wprowadzając do niej aktualny czas. Następnie wykorzystaliśmy ją w obliczeniach. Poznaliśmy w ten sposób jedno z zastosowań zmiennych. Zachowaliśmy w nich wynik działania jednej sekcji programu, aby potem używać go wielokrotnie gdzie indziej bez konieczności każdorazowego odwoływania się do funkcji i zbędnego liczenia po sto razy tego samego. Wprawdzie pobieranie aktualnego czasu nie jest czasochłonną operacją, ale na razie jesteśmy jeszcze na początkowym etapie nauki i musimy dbać o prostotę przykładów.

PHP, w przeciwieństwie do innych języków programowania, ma bardzo liberalne reguły stosowania zmiennych. W ogóle nie trzeba ich nigdzie deklarować, a interpreter sam na bieżąco dopasuje typ informacji do naszych potrzeb. Dana zmienna jest tworzona podczas pierwszego jej wykorzystania w skrypcie. Jest sporo sytuacji, w których zachowanie to jest pożądane, lecz normalnie może utrudnić ono pracę. Wyobraź sobie taką sytuację: programista potrafi najczęściej bardzo szybko pisać i od czasu do czasu zdarza mu się wcisnąć dwa klawisze w złej kolejności. Powstaje literówka. Jeżeli zostanie ona popełniona podczas wpisywania nazwy, PHP w teorii nie zgłosi tego jako błędu i programista będzie musiał spędzić dużo czasu na jej odnalezienie. Słowo "teoria" nie znalazło się tu przypadkowo. Im wyższy poziom raportowania błędów, tym większej ilości rzeczy czepia się PHP. Na poziomie ''E_ALL'' zdefiniowanym w rekomendowanym pliku ''php.ini'' takie beztroskie podejście do zmiennych nie jest tolerowane. Tutaj PHP wymaga już, aby podczas pierwszego użycia zmiennej została jej przypisana jakaś wartość, ponieważ inaczej otrzymamy powiadomienie (ang. ''notice'') o próbie odwołania się do nieistniejącej zmiennej ("Notice: Undefined variable").

Początkujący programiści mają tendencję do tworzenia dużej liczby tzw. ''zmiennych tymczasowych'', które nie wnoszą absolutnie niczego do programu poza wydłużeniem kodu i zmniejszeniem wydajności. Po każdym etapie przetworzenia jakiejś informacji, umieszczana jest ona w nowej zmiennej. Takie podejście jest nieprawidłowe. Oto przykłady "złych" skryptów:

W pierwszym skrypcie niepotrzebnie po każdym etapie przetwarzania tekstu tworzymy dla niego nową zmienną. Możemy to poprawić na dwa sposoby. Pierwszy:

Drugi, w którym w ogóle opuszczamy zmienne:

W drugim "złym" skrypcie w ogóle niepotrzebnie tworzymy zmienną; przecież format daty możemy wpisać bezpośrednio do funkcji.

W tym jednak przypadku może być to uznane za kwestię dyskusyjną. Jeżeli nasz skrypt bardzo często będzie formatować różne daty, a my będziemy chcieli mieć możliwość jej prostego konfigurowania, warto pokusić się o zapisanie formatu w jakiejś zmiennej. W ten sposób poprzez zmianę jej wartości w jednym miejscu zostanie ona uwzględniona w całym skrypcie.

 

Typy zmiennych:

W sekcji poświęconej rodzajom danych w PHP dowiedziałeś się, że istnieje pewne rozróżnienie na tekst i liczby. Skoncentrujemy się teraz na poznaniu większej ilości typów oraz pokazaniu, jak PHP dokonuje konwersji między nimi.

Istnieją trzy kategorie typów: ''wielkości skalarne'', ''typy złożone'' oraz ''typy specjalne''. Dokumentacja wymienia jeszcze jedną, lecz stworzoną na jej własne potrzeby do zaznaczania niektórych rzeczy. Powiemy o niej później.

 

Wielkosci skalarne:

Pierwszym typem skalarnym jest liczba całkowita. Jej angielskim określeniem jest integer albo int. Może być ona zapisana w trzech systemach liczbowych: dziesiętnym, szesnastkowym albo ósemkowym:

Możemy także korzystać z wartości ułamkowych zwanych liczbami zmiennoprzecinkowymi (ang. floating point numbers albo skrótowo float). Przy ich zapisywaniu obowiązują reguły języka angielskiego, więc części całkowite od ułamkowych oddzielamy za pomocą kropki. Także i tu mamy do wyboru kilka sposobów zapisu:

Specjalnie wyróżniony został tzw. typ logiczny (boolean) przyjmujący jedynie wartości FALSE i TRUE. Jest on bardzo ważny, ponieważ wiele funkcji generuje właśnie w nim rezultat, czy operacja się powiodła. Wyrażenia porównawcze także generują wartości logiczne.

Ostatnim z typów skalarnych jest ciąg tekstowy (ang. string). Zdążyliśmy już powiedzieć nieco o nim, np. że istnieją dwie składnie zapisywania ciągów. Ta oparta na apostrofach posiada minimalny zestaw kodów formatujących pozwalających na wstawienie do tekstu innych apostrofów oraz ukośników wstecznych:

Uruchom powyższy skrypt i porównaj sobie wynik z przeglądarki z treścią wpisaną w apostrofy. Spróbuj usunąć backslash sprzed apostrofu i zobacz, co się stanie. Skrypt się nie uruchomi, ponieważ wystąpił błąd składni. PHP myśli, że tekst kończy się już tutaj i dalej jest inna część algorytmu, co nie jest oczywiście prawdą. Więcej możliwości formatowania posiada tekst ograniczony cudzysłowami:

Cudzysłowy zezwalają na "proste" umieszczanie w nich wartości zmiennych (zm. tymczasowa stworzona dla zilustrowania zagadnienia):

Jednak nie nadużywaj tego. Wstawianie zmiennych w ten sposób jest kilka razy wolniejsze, niż łączenie ich z ciągiem operatorem kropki.

Niektórzy początkujący programiści niezbyt rozumieją ideę tej możliwości i próbują wykorzystywać ciągi do wprowadzania wartości zmiennych jako parametrów do funkcji (zm. tymczasowa użyta dla zilustrowania zagadnienia):

Unikaj takiej konstrukcji, jak ognia. Choć PHP ją akceptuje, nie jest to prawidłowe użycie tej struktury języka. Więcej, przy złożonych typach powoduje zniekształcenie danych. Jeżeli spotkasz kogoś piszącego w ten sposób, poinformuj go o tym.

 

Inne typy:

Typami złożonymi są w PHP tablice oraz obiekty. Tablice poznamy jeszcze w tym rozdziale, natomiast obiektami oraz samym programowaniem obiektowym w kolejnych artykułach.

Istnieją jeszcze dwa typy specjalne: resource (zasób) oraz NULL. Pierwszy z nich reprezentuje wszelkiego rodzaju połączenia z bazami danych, otwarte przez PHP pliki itd. Drugi to wartość pusta. Za jego pomocą możemy "za symulować", że zmienna nie istnieje lub nie zawiera wartości. Pojawia się w trzech sytuacjach:

• Do zmiennej przypisana została stała NULL.
• Do zmiennej nie została przypisana jeszcze żadna wartość (zgłaszane jest wtedy powiadomienie)
• Zmienna została zniszczona poleceniem unset().

 

Konwersja typów:

PHP potrafi sam rozpoznać typ informacji przypisanej do zmiennej oraz automatycznie konwertować go w zależności od potrzeb. Przykładowo liczby ułamkowe użyte tam, gdzie potrzeba całkowitych, są zaokrąglane w górę do zera. Wartości logiczne mogą być reprezentowane cyframi 0 ('''FALSE''') oraz 1 ('''TRUE'''). Ciągi tekstowe mogą być konwertowane do liczb, jeżeli pierwszy z ich (pomijając wiodące białe znaki) znaków jest cyfrą. W przeciwnym przypadku PHP dobiera wartość 0.

Możemy sami wymusić konwersję typów:

W nawiasie przed wartością piszemy angielską nazwę typu: integer, int, string, boolean, float, double (liczba zmiennoprzecinkowa mogąca przybierać znacznie większe wartości). Unikaj jakiejkolwiek konwersji typów złożonych: tablic, obiektów, zasobów, gdyż w każdym z tych przypadków informacje zostają całkowicie utracone; zamiast nich zwracana jest po prostu nazwa typu złożonego - to dlatego ostrzegaliśmy przed wprowadzaniem wartości zmiennych do funkcji przez cudzysłowy.

PHP posiada funkcję gettype() zwracającą nazwę aktualnego typu danych zawartych w zmiennej:

Więcej o operatorach:

Dotychczas poznałeś już kilka operatorów, np. '''+''' czy '''='''. Jak zdążyłeś już zauważyć, po obu stronach takiego operatora stoją wyrażenia, na których wykonuje on operacje i zwraca wynik. Sam jest zatem wyrażeniem. Operatory mają określoną kolejność wykonywania wzorowaną na matematyce. Możemy ją naginać do własnych potrzeb, stosując nawiasy. Oto wykaz najciekawszych operatorów na początek:

Zwróć uwagę na cztery ostatnie pozycje. Wyszczególnione zostały tam tzw. operatory jednoargumentowe, czyli takie, które operują wyłącznie na jednym wyrażeniu. W dodatku koniecznie musi być ono zmienną, ponieważ modyfikują one jej wartość, powiększając lub zmniejszając o jeden. Każdy z tych operatorów został podany podwójnie, ponieważ w zależności od tego, czy postawimy go przed, czy po zmiennej, otrzymamy nieco inne rezultaty. Porównaj:

Skrypt ten wygeneruje nam kilka linijek:

Przeanalizuj wyniki działania. Okazuje się, że w składni $zmienna++ najpierw dostajemy wartość zmiennej, a dopiero potem zwiększamy ją o jeden (dlatego zmiana widoczna jest dopiero w drugim stanie). ++$zmienna najpierw powiększa, potem zwraca, w efekcie czego otrzymujemy w obu stanach liczbę "6". Identyczna zasada obowiązuje operator --. Poznany już operator przypisania nie jest jedynym, jaki istnieje w PHP. Aby ułatwić modyfikację wartości zmiennych o liczby inne niż jeden, stworzono całą gamę operatorów łączących w sobie przypisywanie oraz jakąś operację matematyczną. Oto i one.

Te operatory po prostu skracają zapis i czynią go czytelniejszym. Warto o nich pamiętać szczególnie przy operacjach na ciągach tekstu, kiedy nasz algorytm składa jakąś treść, doczepiając kolejne jej partie do wybranej zmiennej: